İran İslam Cumhuriyeti’nde Mahsa Jîna Amini’nin ahlak polisleri tarafından öldürülmesinin akabinde başlayan protestolar üçüncü ayına girdi. Protestoların başladığı birinci günlerde yaşananları “sokak taşkınlığı” olarak tanımlayan ve kısa müddet içerisinde denetim altına alabileceğini düşünen molla rejimi, geçen müddette baskıyı ağırlaştırdı. Bugün üçüncü ayını geride bırakmış olan protestolar, İran’ın büyük kentleri dahil tüm kırsal bölüme kadar yayılmış ve artık molla rejimini devirmek umuduna evirilmiş durumda. Rejim, bu duruma, idam cezalarıyla karşılık vermeye çalışıyor. İran’da protestolara katılan Zahidanlı bir Belluç olan Abdur N., idamlara karşın umutlu, “Devrimin sevinçli davulları ülkemizin sokaklarında duyulduğunda, kederli konutlarımız mutluluğun tadını bir sefer daha hissedecek.” dedi.
İran’da yaşanan ve bugünlerde üçüncü ayına girecek olan protestolar bütün dünyanın gündeminde. Lakin çok modüllü İran’da ne olup bittiğini anlamak kolay değil. Bunun için bu kesimli yapıyı göz önünde bulundurarak, Bellucların yaşadığı Bellucistan’a bağlı Zahidan kentinden, Kürtlerin yaşadığı Kürdistan eyaletine bağlı Kamiyaran kentinden ve Arapların protestolara katıldığı Hamedan kentinden protestocularla yaşananları konuştuk. Başşehir Tahran’da yaşayan ve protestoları yakından takip eden gazeteci Meryam M.’ye de idam cezaları ve azap tezlerini sorduk. İdam cezaları gündemdeyken elbette görüştüğümüz bireylerin gerçek isimlerini vermek tehlike yaratabilir. Bu nedenle gazeteci dahil görüştüğümüz tüm isimleri, uydurma isimlerle değiştirdik.
İran’daki protestoların amacında olan manevî liderlik makamı 1979 yılından bu yana dini önder olan Ayetullah Humeyni tarafından üretilen Velayet-i Fakih ideolojisine dayanıyor. Bu sisteme nazaran insan denen olgu doğuştan eksik doğar ve vaat edilen cennete kavuşması için bir İmam’ın yönlendirmesine gereksinim duyar. Şii inanışına nazaran belirlenen bu manevî başkan, Oniki imamın yerine Hz. Mehdi yeryüzüne inene dek vekalet eder ve son peygamberin buyruklarını uygular. Bunun için bir İslam devletinin olması elzemdir ve hukuk sistemi de şeriata uygun olmalıdır. Zira çağdaş hukuk denilen şey İngiltere ve Fransa üzere İslam düşmanlarının İslam’ı ele geçirmek için dayattıkları bir modeldir. Buna nazaran Velayet-i Fakih olan kişi hem devletin tüm ideolojik ve sıkıntı aygıtlarının başına geçer hem de ulemanın lideri pozisyonuna gelir. Sistemin birinci lideri tıpkı vakitte bu sistemin mucidi olan Ruhullah Humeyni’dir. Humeyni’nin 1989 yılındaki vefatından sonra hem ulemanın hem de devletin başına Ali Hamaney’i geçti ve hâlâ vazifesinin başında.
İran’da devam eden protestolar, manevî başkan Hamaneyi şahsında temelde bu sisteme itiraz ediyor ve ‘Jin, Jiyan, Azadî’ sloganlarıyla başlayan protestolar ‘bizi zorla götürmek istediğiniz cennetinizi istemiyoruz’ sloganlarıyla büyüyor.
“Geçen yıllarda binlerce insan öldürüldü”
İran’da azap savları ve idam cezalarının infazı da protestoları alevlendirdi. Tahran’da yaşayan gazeteci Meryam Muhammedi, bu bahisteki sorularıma şu karşılıkları verdi:
-İran hükümeti idam cezaları vermeye ve bu cezaları çok süratli bir halde infaz etmeye başladı. Protestocular açısından infazlar ne manaya geliyor?
İslam Cumhuriyeti infaz etmeyi her vakit gözdağı ve baskı için bir araç olarak kullanmıştır. Bu formda mağdurun ya da mağdurların canına kıyarak kamuoyuna şöyle bir bildiri vermiş oluyor: Öldürüyoruz, zira bunu yapabiliyoruz ve kimse de itiraz edemiyor. Gerçekten İran İslam Cumhuriyeti resmi sayılarına nazaran 1978’den 2020’ye kadar 44 bin 600 kişi asılma, suikast, sokak şovlarında öldürülme ve hapishanelerde azap üzere metotlarla çoktan öldürüldü bile.
-Hızlandırılmış infazlar hükümet için ne manaya geliyor?
İran’da ülke çapındaki son protestolarda gözaltına alınanlardan ikisinin derhal infaz edilmesi ve İran yargısının en az 23 tutukluya daha mevt cezası vermesi, İran’da yasal kurumların ve hukukun işleyişinin büsbütün çöktüğünü gösteriyor. Problem şu ki, yargı sistemindeki mevcut hukuksuzluk, uzun müddettir anladığımızın da ötesinde. Bu süreç artık yordam kurallarına uymamanın ötesine geçerek vatandaşların temel haklarının, anayasa ve ceza kanunlarının temel prensiplerinin önemli biçimde ihlal edilmesine vardı. Sonuç olarak siyasi protestoculara ömür uzunluğu mahpus cezası veren suçlamalar artıyor ve onları birebir suçlamalarla infaz ediyor. Yani uygulamanın temel mottosu, muhaliflerin ve protestocuların yargı yoluyla resmen öldürülmesidir.
-Gözaltına alındıktan sonra protestocular nasıl bir uygulamayla karşı karşıya?
Hâlâ birçok kişinin zihninde çıkmaz sokak olarak kalan olgulardan biri de azaptır. İnsan eliyle yaratılan ve ona karşı kullanılan bir olgu.
Genellikle bir mahkûm, tutuklanmasına yol açan süreçte aşağılamaya, kaba ve müstehcen kelamların eşlik ettiği aşağılamalara maruz kalıyor. Çoğunlukla kız kardeşler, anneler üzere bayan akrabalara ve mahkum evliyse eşine yönelik oluyor bu kelamlar.
Normal bir hatadan tutuklanmanız ile bilinen bir küme yahut örgütün üyesi olarak tutuklanmanız ortasında fark var. Zira kuşkulu olarak sorgulanırsanız size uygulanan azap, siyasi bir tutukluya uygulanan azaptan görece daha hafiftir. Fakat tanınmış bir kişi olarak tutuklanırsanız, bilhassa vakit ve fırsat nedeniyle azap en başından çok ağır olacaktır. Zira sizin bağlı bulunduğunuz kümenin kurallarına nazaran yirmi dört saatten fazla yokluğunuz arkadaşlarınız için alarm olup onları uyarabilir. Bu prensip doğrultusunda birinci yirmi dört saat içerisinde size en fazla baskı ve azap uygulanarak, sizden bilgi alınıp bir an evvel daha fazla kişinin tutuklanması sağlanması amaçlanır.
-Bilinen ve yaygın olan azap tipleri nelerdir?
Her şeyden evvel, en yaygın azap, neredeyse tüm cezaevlerinde çeşitli biçimlerde uygulanan kırbaçlamadır. Kırbaç ekseriyetle bedenin öbür bölgelerinden daha çok ayak tabanlarında çalınır. Elbette tipi, işkencecinin uzmanlığına bağlıdır. Kablo kamçı birlikte dokunur yahut deri şeritler birlikte dokunur yahut kauçuk şeritler birlikte dokunur; ki bu birebir vakitte en acı verici olanıdır. Ekseriyetle bu azap ayak tabanında ve ayak etrafında bilekten aşağı hakikat sağlıklı yer kalmayana kadar devam eder. Bu durumda bu bölgelerin eti ve dokusu büsbütün yok olacaktır. Bu etaptan sonra azapçı ayak parmakları ortasında oynanan daha ince kırbaçlar kullanır. Bu süreç tırnaklar düşene kadar devam eder. Bu halde bir mahkûmu mide tarafından bir sütuna bağlarlar yahut bir bankta yüz üstü yatırıp sırtına vururlar. Bu iş ekseriyetle ince kablolarla yapılır, bazen kablonun çarpma kuvvetiyle bedene batar ve kanla dışarı çıkar.
-Şu an İran’da devam eden protestoculara uygulanan azap sistemleri de kırbaçlama mıdır?
Son vakitlerde tutuklu öğrencilere uygulanan bu azabın daha yeni yolu, tutukluyu tavana asıp kırbaçlamaktır. Kırbaçlamadan evvel uygulanan bir öteki azap hali ise dayaktır. Bu durumda azapçı ellerini ve ayaklarını yumruk yahut tekme biçiminde alet olarak kullanır. Lakin bu cins azapta mahkûmun durumu değişir. Bazen gözleri, elleri ve ayakları bir sandalyeye bağlı, bazen de beline kadar su ve buz dolu bir varilin içinde saatlerce bağlı olarak, ikinci durumda işkenceciler kablo yerine geniş bir deri kırbaç kullanırlar.
-İran anayasasına nazaran hangi kabahatler idam cezası kapsamındadır?
İdam cezası, İslam Anayasasına nazaran İran’da uygulanan cezalardan biridir. İdam cezasının kabul edildiği suçlamalar ortasında cinayet, tecavüz, çocukların cinsel istismarı, uyuşturucu kaçakçılığı, silahlı soygun, adam kaçırma, terörizm, ensest ile cinsel ilgi, zina, gayrimeşru seks, talan ve eşcinsel bağlantılar ile İslam Cumhuriyeti’ni devirmeye teşebbüs, siyasi itaatsizlik, vandalizm, kundakçılık, isyan, irtidat, küfür, gasp, kalpazanlık, kaçakçılık, istifçilik, üretimi aksatma, alkol tüketme ve buna ortam hazırlama, mevte yol açabilecek içecekler üretme ve dağıtma, kozmetikler yahut cinsel sıhhat eserleri, pornografik eserler üretmek ve dağıtmak, pornoyu cinsel ayartma için kullanmak, günahsız bir kişinin infazına yol açacak formda diğerlerini haksız yere zina yapmakla suçlamak, tekrarlanan hırsızlık, kimi askeri cürümler; örneğin savaş mahallinden kaçmak yahut düşmanla işbirliği yapmak üzere tüm kabahatler, Allah’a, Allah’ın Resulü’ne ve İslam devletine karşı savaş, yeryüzündeki bozguncu ve casus üzere ithamlarla sıfatlandırılarak idam edilir.
-İran hükümetinin Mahsa Jina Amini’nin de öldürülmesinden sorumlu tutulan sokak devriyelerini( İrşad devriyeleri) lağvettiği sav edildi. Hakikaten rejim geri adım attı mı? İran’daki son durum nedir?
Ana idare stratejisi, memnuniyet üretmek değil, memnuniyetsizliği denetim etmek olan askeri iktidarın, Gestht Ershad (İrşad Devriyeleri) kapatma söylemi taktikseldir. Lakin ulusal ayaklanma karşısında da bu ülkenin Başsavcısının açık bir geri çekilmesidir.
Diğer bir deyişle, Velayet-i Fakih’in diktatör sisteminin İrşad devriyesinin kapatıldığını kabul etmesine ve akabinde öbür küçük ve büyük yetkililerin bu bahiste çelişkili ve telaşlı sözlerle yorum yapmasına neden olan faktörler dikkatlice incelenmelidir. İslam Cumhuriyeti’nin güvenlik doktrininin “Domino” teorisine dayalı olarak oluşturulduğu unutulmamalıdır. Bu, hükümetin halkın taleplerine, bilhassa toplumsal protestolar sırasında ortaya çıkan taleplere asla boyun eğmemesi gerektiği manasına gelir, zira bu teoriye nazaran, birinci talebin kabul edilmesi, sonu gelmeyen “geri çekilme” sürecinin başlangıcı olabilir ve nihayetinde protesto dalgalarının güçlenmesi ile rejimin devrilmesi manasına gelir.
Yine de İrşad devriyesinin dağıtılması argümanı çok fazla “abartılmamalı” ve bu eşsiz bir muvaffakiyet olarak görülmemeli. Bu türlü bir hareketin kıymeti, İslam Cumhuriyeti’nin güvenliğine ve siyasi otoritelerin domino teorisine olan inancına karşın, iç ve dış şartların onları ülke çapındaki protestolara karşı taktiksel olarak geri çekilmeye “zorlaması” gerçeğinde yatmaktadır.
-Kadın ayaklanması olarak başlayan protestolar ülkenin farklı tüm etnik ögelerinin bir ortaya gelmesiyle birlikte rejimin lağvedilmesi dileğine evirilmiş durumda. Süreç nasıl devam eder ve rejim yasakçı önlemlerini artırır mı?
Toplumsal, siyasal baskılar ve medya baskısı, tutuklu protestocuların infazını engellemeye odaklanmalıdır. İran İslam Cumhuriyeti, İrşad devriyesinin kapatılmasını bir geri adım ilan edip, iki adım ileri giderek protestocuları idam etmeye çalışıyor.
Bir baskı kurumunun kapatılacağının duyurulması, halkın minimum taleplerini kabul etmeye alışmamış olan Fakih’in mutlakiyetçi velayeti için çok acı vericiydi ve hiç elbet bu türlü bir kararı telafi edecek tedbirler alacak ve intikam alacaktır. Böylelikle infazı, halkı ve protestocuları yıldırma ve terörize etme aracına dönüştüren Velayet el-Fakih rejimi, bu aracı kullanarak gibisi görülmemiş protestoları denetim altına almaya çalışıyor, çalışacaktır. Ülke çapındaki mevcut ayaklanma, kısa ömrüne ve yaklaşık 500 vefata ve binlerce tutuklamaya karşın çok şey başardı. Sokağın dini diktatörlük rejiminden geri alınması, grev ve protestoların birleşimi, İranlıların kurulu rejime karşı gibisi görülmemiş bir yakınlaşma ve dayanışması ile kapsamlı uluslararası iş birliği, mevcut ayaklanmanın en kıymetli muvaffakiyetleri ortasında yer alıyor. Protestocuların infazını engellemeye yönelik baskı, Velayet el-Fakih rejimini en değerli baskı aracından arındıracak ve İran halkına ülke genelinde kalan birkaç sokağı fethetmek için ekstra yürek verecek bir dönüm noktası olacaktır.
“Dış güçlerin oyunu”
İran rejimi, protestoların başladığı birinci günlerde, Mahsa Jîna Amini’nin ahlak polisi tarafından öldürülmediğini öne sürdü ve toplumsal yansıyı ‘dış güçlerin’ bir oyunu olarak niteleyerek herkesin konutuna dönmesi gerektiği davetinde bulundu. Lakin yapılan bu açıklama inandırıcı bulunmadı ve protestolar ivme kazandı.
Protestoların ağır olarak devam ettiği Kamiyaran kentinde yaşayan bir protestocu olan Osman Ahmed, halkın rejimden nefret ettiğini söyledi ve bu nefretin ‘Sepe Bank’ isimli devlet bankasını ateşe vermeye kadar büyüdüğünü anlattı.
Ahmed’in anlattığına nazaran, bankanın ateşe verilmesinin akabinde da rejim güçleri protestoları bastırmak için dozu arttırdı. Dozun artmasıyla birlikte protestolar sırasından yaralanan beşerler tutuklanma dehşetiyle tedavi olmak için hastanelere gitmemeyi ve tedavilerini kendi konutlarında olmayı tercih etti.
Ahmed, bu durumu rejim güçlerinin de bildiğini söyleyerek, şöyle devam etti:
“Geçtiğimiz 80 gün boyunca devam eden protestolarda birçok protestocu öldürüldü ve yaralandı. Yaralananlar, güvenlik güçleri tarafından tutuklanma endişesiyle hastanelere götürülmedi ve meskenlerinde tedavi edildi. Hükümet de bunu bildiği için mahallerde tek tek insanların konutlarını aramaya başladı. Bu konut baskınlarında yakalanan protestocular evvel İstihbarat Bakanlığına bağlı zımnî meskenlere götürülerek azaba tabi tutuldu daha sonra İstihbarat Şube Müdürlüğü’ne götürülerek resmi tabirleri alındı. Altını çizmek istiyorum, bu uygulama hala tüm süratiyle Kamiyaran sokaklarında devam ediyor.”
“Yeminden sonra bırakılıyorlar”
Kamiyaran kenti de protestoların ağır devam ettiği başka kentler üzere ağır güvenlik tedbirleri altında. Ahmed, bu durumu şöyle anlatıyor:
“Şehrimiz o kadar büyük bir askeri idare altında ki üç şahıstan fazla bir ortaya gelmemize bile müsaade verilmiyor ve üç kişinin bu biçimde bir ortaya gelmesi tutuklanmalara neden oluyor. Mümkün bir toplanmayı bastırmak için İran’ın farklı kentlerinden çok sayıda kuvvet Kamiyaran kentine getirilmiş durumda.”
Sonbahar yaprakları üzere düşen insanlar…
Protestolar birçok kentte devam ediyor. Kamiyaran’da silahlı müdahalenin olduğu günlerde Bellucistan’ın Zahidan kentinde de emsal bir müdahale gerçekleşti. Yaşananları protestocuların ortasında olan Abdullah Nesitar şöyle anlattı:
“İnsanlar çok sonluydu fakat bu mühlet zarfında öfkelerini pratik bir halde söz etmemişlerdi. Cuma namazından sonra miting yapılıp sloganlar atılacağı kimsenin aklına gelmezdi. Namaz bitince dışarı çıktık, çoğunluğu gençlerden oluşan birtakım şahıslar, cuma namazı kılınan caminin yanındaki karakolun önünde toplandı ve çok geçmeden birtakım şahıslar etrafa ateş açtı. Protestocular taş atmaya başladı. Ondan sonra, kalabalığa yağmur üzere ateşlenen bir kurşun yağmuru oldu. Mescitten çıkıp konutlarına dönenlere, karakolun önünde toplananlara ve mescitte namaz kılan yahut namaz kılmayanlara amaç gözetmeksizin ateş açıldı. Bu ortada nereye bakarsanız bakın, o bölgenin her tarafında yalnızca sonbahar yaprakları üzere yere düşen beşerler vardı. O sahneyi hayal etmek sahiden çok güç. Kan ve barut kokusu birbirine karışmıştı ve insanın içine tuhaf bir his doğuyordu.”
Bellucistanlılar, İran’ın resmi dini ideolojisi olan Şii inanışının bilakis Sünni inanışını benimsiyor ve bu farkın kendilerine yönelik büyük bir nefretin kaynağı olduğunu düşünüyor. Abdullah Nesitar, bu mevzuda şunları söyledi:
“Bazıları bizi diğer yerlerdeki soydaşlarımız korksunlar ve protesto etmesinler diye öldürdüklerini söylüyor fakat gerçek şu ki biz sistematik bir nefretin kurbanlarıyız. Bilhassa son yıllarda hükümet yetkilileri tarafından biz Bellucilere ve Sünnilere karşı yapılan nefret söylemi bizimle uğraşmak isteyenler için ikili motivasyon sebebi oldu ve bizim mağlup etmek bir ödül olarak kabul görüyor.
“Binlerce kişi tutuklanmaktan korkuyor”
O birinci taarruz günü tüm zorluklarıyla ve tüm kanlılığıyla bitti. Ancak biz bununla bitmedik, rejim nefreti bitmedi, halkın öfkesi bitmedi. Artık Zahidan kenti şehitleri için yas tutuyor. Yüzlerce kişi gözaltında. Binlerce insan tutuklanma endişesiyle toplumsal hayata bile dahil olamıyor. Halkımızın her birinin kalbinde kana susamışlık ve intikam duygusu kabarıyor. Rejimin devrilmesinden diğer hiçbir şeyin kalbimizdeki ateşi söndüreceğini düşünmüyorum. Yüreğimizdeki bu öfke, tiksinti ve nefret fakat hükümet düştüğünde diner.”
“Sloganımız rejimi devirmek”
Arapların çoğunlukta yaşadığı Ahvaz kentinde de yapılan sert müdahaleler sonrası birçok sivilin hayatını kaybettiği belirtildi.
En başından beri bayanların öncülüğünde devam eden protestolar, öğrencilerin iştirakiyle yeni bir düzey kazandı. Öğrencilerin protestolara getirdiği bu yeni boyutu anlamak için Ahvaz’da yaşayan ve lise 3. sınıf öğrencisi olan Ali Baas’a yaşadıklarını sordum. Ali, şunları söyledi:
“Geçtiğimiz günlerde, İslam Cumhuriyeti diktatörü Khamenei’nin (Hamaney) çocukları öldüren hükümetine karşı başlatılan protestolara katılanlardan biriyim. Ben ve mahallemizden birkaç çocuk, geçtiğimiz günlerde İranlıların protestolarına takviye olmak için Ahvaz halkına sokağa çıkmaları ve grevlere katılmaları için bildiriler biçiminde grev ve protesto davetlerini dağıtmak için bir küme kurduk. ‘Sloganımız İslam Rejimini Devirmekti’. Son yıllardaki protestolarda alıştığımız şey, Ali Hamaney’in baskıcı güçlerinin Ahvaz’ın Arap halkına zalimce karşı koymasıydı lakin bu defa Diktatör Hamaney güçlerinin öteki İran kentlerine paralel olarak Arap, Beluci ve Kürt halklarının karşısına farklı formlarda çıktığını kendi gözlerimle gördüm. Bu güçler direkt üzerimize savaş mermileri atıyorlardı. Zeytun bölgesindeki protestolarda katıldığım bir çalışmada tahminen 10 metre aradan üzerimize ateş açıldı. Bu yozlaşmış ve kana susamış rejimden bir an evvel kurtulmamız için tüm İran halkının giderek daha fazla sokaklara ve grevlere katılması davetini yapmaya ve çalışmaya devam edeceğim’ dedi.”