Birgün muharriri İlhan Uzgel, 14 Mayıs seçimlerinin Dünyada ve Türkiye’nin içinde bulunduğu coğrafik bölgede de ilgiyle takip edildiğini belirtti, ‘Erdoğan’ın dış siyasetteki muhatapları açısından direkt ve mutlak olarak ondan mutlu yahut onun gitmesini istiyorlar diyebileceğimiz bir durum yok.” diye yazdı. Uzgel, “Dış güçler ve 14 Mayıs’taki seçim: Erdoğan’ı kim destekliyor?” başlıklı yazısında seçimlere ait milletlerarası değerlendirmeleri şöyle tahlil etti:
“Şu anda Rusya ve Körfez sınırı Erdoğan’ın kaybetmesini istemiyor. Burası net. Onun yerine gelecek alternatifin hiçbir biçimde Erdoğan’ın yerini doldurması, önderler diplomasisinin yerini alması, kapalı kapılar gerisinde kayıt dışı pazarlıklar yapması mümkün olmayacak. En azından olmamalı. Yeni bir hükümet kurulduğunda bu bağların kurumsallaşması beklenebilir.
OTORİTER, BASKICI, MİLİTARİST
AB için ise durum karışık. Genelde Erdoğan’ın yarattığı Türkiye imgesi, içte İslamcı, otoriter, baskıcı, insan haklarına hürmeti olmayan, dışta militarist, yayılmacı, Avrupalı olma fikrine uzak, hatta Avrupa’nın ötekisi pozisyonunda bir önder, bir toplum, bir ülke. Erdoğan ile Türkiye özdeşleştikçe birleşik-bütünleşik bir Avrupa fikri için o kadar fonksiyonel oldu. Erdoğan’ın kendisi, teslim ettiği imge dünyası Avrupa’nın sahip olduğu pahaların anti-tezi olarak sunuldu. Lakin dahası da var. Erdoğan en rahat pazarlık yapılabilen önderlerden biri oldu. AB için bu üç alanda fonksiyoneldi. Birincisi çok yeterli bilinen sığınmacılar karşılığında üç yıl için üç milyar euro ödenmesi kuralı ile varılan uzlaşıydı. AB, 2015 civarında ağır baskı altında kaldığı sığınmacı konusunu daha ucuza halledemezdi. İkincisi, Erdoğan AB baskısı altında kalınca geri çekilmeyi bildi. İçeride fazla reaksiyonla müsabakadan Mavi Vatan argümanlarından vazgeçti, sondaj gemilerini sessizce limanlara demirledi. Ege’de tansiyonu tırmandırmayı telaffuz seviyesinde tuttu. Hiçbir vakit fiiliyata dökmedi. Üçüncüsü, Erdoğan’ın AB üyeliği konusunda gösterdiği ilgisizlik ve AB kriterlerinden giderek uzaklaşması AB’yi çok rahatlattı. Bir de Türkiye’nin üyelik süreciyle uğraşmak, Türkiye’yi oyalamak için AB’li yetkililer fazladan güç harcamak zorunda kalmadılar. Yarattığı bütün kahırlara karşın Erdoğan bir bütün olarak Avrupa sisteminin hayati çıkarlarına çok hoş hizmet etti.
Yunanistan ise Erdoğan’ın izlediği anlamsız, irrasyonel Doğu Akdeniz siyasetinden en yararlı çıkan ülke oldu. Yunan hükümetleri Doğu Akdeniz ve Libya’da yayılmacı Türkiye imajını bol bol kullandılar, Erdoğan’ın gereksiz, içi boş, tehditvari, militarist çıkışları içte Yunan devletinin Türkiye aksiliğini ve milliyetçiliği canlı tutması için büyük imkân sağladı. Ayrıyeten, Erdoğan bölgedeki ülkelerin birçoklarıyla ortasını bozduğu için Yunanistan Mısır, BAE, İsrail, Fransa, ABD ile stratejik ilgiler geliştirebildi. Erdoğan’a ne kadar duacı olsalar azdır.
ABD için de Erdoğan karışık bir durum arz ediyor. Trump ve global otoriter eğilimleri destekleyen kümeler Erdoğan’dan kısmen mutluydular. Lakin onlar için bile Erdoğan sorun çıkaran bir başkan oldu. Biden ise daha kampanya sürecinde çok net tavır aldı, siyaset için çok görülmeyen bir biçimde kampanya kelamını tutarak Erdoğan’a koyduğu arayı hiç azaltmadı. Erdoğan’ın yakınlaşma gayretlerini elinin karşıtıyla itti. Meğer, Erdoğan, ABD için en kıymetli mevzulardan biri olan S-400 alımını Trump devrinde yapmıştı. Bundan kurtulmak için ‘fişini çekmek’ dahil bütün teklifleri karşılıksız kaldı. Biden idaresi Erdoğan’ın aleyhinde kullanmaya hazır olduğunu bildiği için, direkt cephe alacak her türlü atılımdan kaçındı. Örneğin, bir Halk Bankası cezası ya da ‘mal varlığı’ üzere bir mevzuyu, hem seçmeninin yolsuzluk konusundaki duyarsızlığını anlamış olduğu için, hem de Erdoğan bunu alıp somut bir ‘dış güçler’ telaffuzuna çevireceği için gündeme getirmedi. Sessiz ve uzaklıklı olmak en güzeliydi, Biden onu yaptı. Erdoğan stratejik, bölgesel ve ekonomik açıdan o denli bir bağımlılık yarattı ki, bundan yeni bir hükümetin çıkması çok sıkıntı.
NATO UYGULAYICISI
Aslında, ortadaki bütün olumsuz tabloya karşın Erdoğan ABD ile birçok alanda işbirliğini sessizce sürdürdü. Türkiye, Karadeniz ve Baltıklar’da NATO planlarının sıkıntısız bir modülü, uygulayıcısı oldu. NATO Müttefik Kara kuvvetleri Komutanlığı İzmir’deyken, yeniden NATO içinde Rusya’ya karşı kurulmuş olan Çok Yüksek Hazırlık Düzeyli Müşterek Vazife Kuvvetinin rotasyonlu komutanlığını üsleniyordu. Malatya’daki Kürecik entegre NATO hava savunma sistemi için kıymetli rol oynarken, ABD’nin İncirlik’ten çekilmesini bir koz olarak Erdoğan hükümeti değil Amerikan etrafları lisana getirdiler. Sessizce Ermenistan açılımını yürütmesi, Gürcistan ile askeri alakaları sürdürmesi ABD için daima olumlu noktalardı. Ukrayna savaşında ise Erdoğan istikrar siyaseti izlemek zorunda kaldı. Moskova’yı direkt karşısına alamazdı, Putin’in elinde çok koz vardı. Batı ve NATO’yu da karşısına alabilecek durumda değildi. Gelecek baskının tarafına nazaran konum belirlemeye çalıştı. Yaptırımlara uymayarak Rusya’yı rahatlattı lakin ABD’den baskı gelince ticari alakaları kısıtladı, hava alanını kapattı. Seçimler yaklaştığı ve Erdoğan’ı kaybetme riski ortaya çıktığı için bu kere Putin bunları tolere etti.
Türkiye’yi gereğince uyumlu bir ortak olarak görmeyince ABD, Yunanistan ile stratejik ilgilerini geliştirdi. Bulgaristan ve Romanya’ya daha fazla askeri yığınak yaptı, Türkiye’den vazgeçmese de yedekleyebileceğini gösterdi.
Erdoğan sayesinde Türkiye bir devir bölgede yalnızlaştı, büyük bir prestij kaybına uğradı. Doğu Akdeniz Gaz Forumu üzere bloklaşmalar yaşandı ve Türkiye bunlardan dışlandı. Yalnızlaşmış, içinde bulunduğu ittifak sisteminden takviye alamayan ve sırf tolere edilen lakin Rusya’nın da tam olarak güvenmediği, bölgede dişe dokunur dostu olmayan, komşularıyla sıkıntılı bir Türkiye Mısır, İsrail, Yunanistan, Güney Kıbrıs, Ermenistan, Suriye üzere ülkelerin işine geldi. İçte demokratik, insan haklarına saygılı, dışta saygınlığı artan, daha barışçıl bir lisan kullanan, problemleri çözme yolunda inisiyatif alan bir Türkiye, bilhassa tercih edilmeyebilir.
İsrail, Türkiye ile alakaları bozulunca pekala Yunanistan, Güney Kıbrıs, Azerbaycan ile bağlarını geliştirerek bunu telafi edebildi. İsrail’in ikinci jenerasyonda Türkiye üzere bir ülkeye gereksinim duyduğu 1990’ların parametreleri geçerliliğini yitirdi. Genel olarak bölge ülkeleri bir tıp “Erdoğan bağışıklığı” kazandılar. İsrail Arap ülkeleriyle, Mısır Yunanistan ve Körfez ülkeleriyle yakınlaştılar. Son devirde Suriye tekrar Arap dünyasına geri dönme aşamasında. Erdoğan seçimleri kaybederse Esad, bağlantılarda yeni bir sayfayı daha rahat açabilir lakin en değerli şart olan Türkiye’nin çekilmesi konusunun çabucak olmayacağının farkındadır. Yeniden de kendisini devirmeye çalışan Erdoğan’ın gidip, iç savaşa karşın Suriye’nin başında kalmasının verdiği bir keyifle seçim sonuçlarını izleyebilir.
ERDOĞAN’I İSTEYENLER
Erdoğan’ın bölgedeki müttefikleri Katar, Azerbaycan, Hamas, Barzani, Libya’daki Trablus hükümeti. Bunlar güçlü aktörler değil. Erdoğan’a takviye olmuş, yarar sağlamış olabilirler. Ancak Türkiye’ye çok yararlı olacak durumda değiller. Şimdiye kadar diplomatik prensiplere ters olarak Erdoğan’a takviye açıklayan üç lider var. Azerbaycan lideri Aliyev, Arnavutluk Başbakanı Edi Rama, Bosna-Hersek’te Aliya İzetbegovic’in oğlu SDA partisi lideri Bekir İzetbegovic, Müslüman Kardeşler’e bağlı Uluslararası Müslüman Alimler Birliği ve birtakım İslami kuruluşlar ve şahıslar var. Bunlar topluca bildiri yayınlayarak Erdoğan’a oy istediler. Başka aktörler, güç merkezleri ise beklemede.
Erdoğan’ın seçimleri kaybetmesinin global olarak kimi kıymetli sonuçları olacak. Bölgede seçimle gelmiş İslamcı bir iktidar kalmayacak. İslamcıların ılımlaşarak, yani demokratik kurallara uyarak iktidara taşınması olan BOP nitekim bitecek. İzi bile kalmayacak. İsrail’den sonra birinci defa otoriter, sağcı bir iktidar bölgede seçimi kaybedecek. Putin yakın bir müttefikini kaybedecek. Yeni bir oyun kurmak zorunda kalacak.
Türkiye dış ve güvenlik siyasetinde askeri güç kullanma açısından 2020 civarında en üst noktasına ulaşmıştı. Bir daha o dinamiklere dönmenin iç ve dış şartları yok. Bundan sonra daha barışçıl, komşularla yeni sayfa açan bir siyasete geçmek için değerli bir fırsat ve imkân doğacak.” (HABER MERKEZİ)